بوتاکس داوریی است که جهت برطرف کردن چین و چروک پیشانی، بین ابروها و گوشه چشم بکار می رود. در حقیقت این دارو شکل تخلیص و آماده شده سم باکتری کلستریدیوم بوتولینیوم است. این باکتری بیهوازی است و در محیط‌های در بسته مثل قوطی کنسرو رشد کرده و سم خطرناکی را تولید میکند. به همین دلیل توصیه می‌شود قبل از باز کردن درب قوطی آنرا به مدت ۱۵ دقیقه در آب جوش قرار دهید. در آزمایشگاه باکتری بوتولینیوم را تکثیر داده و سم آن را تخلیص کرده و برای مصارف پزشکی با دوزاژ مناسب آماده میکنند.
بوتاکس و دیسپورت شکل‌های آماده شده این دارو هستند که به شکل پودر و در ویال مخصوص بسته بندی شده‌اند. از آنجائیکه مولکول این دارو خیلی حساس است بوتاکس باید از هنگام تولید تا مصرف در دمای بین ۲ تا ۰ درجه سانتیگراد نگهداری شود.
تاریخچه
در دهه ششم قرن بیستم اولین اقدامات برای آماده سازی سم بوتولینیوم جهت مصرف درمانی آغاز شد و در سال ۱۹۷۳ اولین بار این دارو بر روی میمون آزمایش شد. در سال ۱۹۸۰ برای اولین بار بوتاکس جهت اصلاح “لوچی چشم” بر روی انسان بکار گرفته شد و سپس برای درمان اسپاسم پلک نیز مورد استفاده قرار گرفت. سرانجام در سال ۱۹۸۹ این دارو برای اصلاح چین و چروک‌های پیشانی مورد بهره برداری قرار گرفت. نهایتاً در سال ۲۰۰۲ موسسه FDA که مهم‌ترین موسسه نظارت بر غذا و دارو است مجوز استفاده از بوتاکس برای رفع چین و چروک‌های پیشانی را صادر کرد.
سایر کاربردها
علاوه بر اینکه بوتاکس باعث برطرف شدن چین و چروک صورت و گردن می‌شود برای موارد زیر نیز کاربرد دارد:
- در مبتلایان به میگرن تزریق بوتاکس باعث بهبود سردرد میگرنی شده است.
- در مبتلایان به اسپاسم اندام فوقانی بوتاکس برای درمان اسپاسم و سفتی عضلات آرنج و مچ و انگشت‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.
- برای درمان کجی گردن و دردهای گردن ناشی از سفتی بعضی از عضلات گردن نیز بوتاکس سودمند است.
- برای درمان اسپاسم عضلات چشم که منجر به استرابیسم یا لوچی چشم شده است و یا برای درمان اسپاسم پلک‌ها که بلفارواسپاسم نامیده می‌شود در افراد بالاتر از ۱۲ سال قابل تزریق است.
- برای درمان تعریق بیش از حد زیر بغل وقتی که درمان‌های موضعی موثر نبوده است بوتاکس کاربرد دارد. نقش موثر بوتاکس برای تعریق سایر قسمت‌های بدن و همینطور اسپاسم سایر عضلات بدن به اثبات نرسیده است.
مکانیسم اثر
چین و چروک صورت ناشی از عوامل متعددی است. چین‌های پیشانی و بین ابروها به علت انقباض و جمع شدن عضلاتی است که در زیر پوست آن ناحیه قرار دارند. منقبض کردن عضلات پیشانی باعث پیدایش فرورفتگی و چین خوردگی پوست می‌شود. با شل کردن عضلات، پوست هم صاف می‌شود اما با گذشت سال‌ها و انقباضات مکرّر و مکرّر جای این چین‌ها دائمی می‌شود به نحوی که حتی وقتی انقباض نیز وجود ندارد چین‌ها بر روی پیشانی باقی هستند.
برای اینکه یک عضله منقبض شود باید امواج عصبی مربوطه بتواند از طریق عصب به عضله برسند. بوتاکس مانع انتقال جریان مربوطه از عصب به عضله می‌شود لذا عضله دیگر قادر به انقباض نخواهد بود و شل خواهد شد و از آنجائیکه چین و چروک‌های پوستی، ناشی از انقباض عضله زیرین پوست است، با شل شدن عضله چین و چروکها نیز برطرف میشوند. خوشبختانه بوتاکس به طور انتخابی اعصاب حرکتی را موقتاً فلج میکند و بر روی عصب‌های حسی تأثیری ندارد و لذا بعد از تزریق بوتاکس حس ناحیه تزریق شده تغییری نخواهد کرد. هرچند اکثراً خانم‌ها جهت تزریق بوتاکس مراجعه میکنند اما این تزریق فقط محدود به خانم‌ها نیست به نحوی که حدود ۶٪ مراجعه کنندگان برای تزریق بوتاکس را آقایان تشکیل میدهند و بوتاکس شایعترین داروی زیبائی است که آقایان مصرف میکنند.
تکنیک تزریق
بوتاکس به شکل پودر است که در ویال‌های یک نفره، دونفره و یا سه نفره بسته بندی شده است. برای تزریق بوتاکس نیازی به بی حسی نیست. این کار در مطب قابل انجام است و حدود ده دقیقه به طول میانجامد. برای تزریق، پزشک ماده حلال را به پودر اضافه میکند و محلول را باسرنگ انسولین که سر سوزن آن بسیار نازک است در چندین نقطه در قسمت میانی پیشانی و گوشه‌های چشم تزریق میکند. بهتر است بیمار از چند دقیقه قبل از تزریق کمپرس سردی را برروی ناحیه مورد نظر قرار دهد تا درد ناشی از تزریق که بسیار اندک است باز هم کاهش یابد.
بعد از تزریق بیمار میتواند صورت خود را شسته و سپس از مطب خارج شود. اگر قرمزی مختصری هم وجود داشته باشد در عرض یک ساعت برطرف می‌شود به نحوی که ظاهراً مشخص نخواهد شد که تزریقی انجام شده است.
شروع اثر دارو
حدود روز دوم تا سوم اثر بوتاکس به طور محسوس ظاهر می‌شود. این اثر تا پایان هفته چهارم همچنان افزایش مییابد و آنچه که در پایان ماه اول دیده می‌شود حداکثر میزان اثر بوتاکس است. بعد از گذشت ۴–۵ ماه اثر دارو به طور کامل از بین میرود که البته این زمان در افراد مختلف ممکن است مقداری متفاوت باشد. بعد از برطرف شدن اثر دارو در صورتی که تمایل داشته باشید باز هم میتوانید مجدداً برای تزریق مراجعه نمائید. توجه داشته باشید تا وقتی که واکنش آلرژیک شدید یا عوارض قابل توجهی نداشته باشید شما میتوانید هر ۴ ماه یک بار بوتاکس را تزریق کنید. روشن است که اگر مجدداً تزریق نکنید وضعیت چین و چروکها مثل قبل از تزریق خواهد شد.
تزریق بوتاکس چین های پیشانی و گوشه خارجی چشمها را صاف میکند و ابروها را بالا میبرد. مقدار و حالت بالا رفتن ابرو به نحوه تزریق بستگی دارد. لذا قبل از تزریق پزشک خود را در مورد تمایل شما از نحوه بالا رفتن ابروی خود آگاه نمائید.
هر چند بوتاکس چین و چروک پیشانی را صاف میکند ولی حالت‌های مختلف میمیک چهره را از بین نمیبرد.
برای کاهش شانس عوارض احتمالی، انتخاب پزشکی که در زمیه تزریق بوتاکس تجربه کافی داشته باشد بسیار حائز اهمیت است. دو بینی، تاری دید و افتادگی پلک از عوارض نادر احتمالی تزریق بوتاکس است که چنانچه عارض شود موقتی است و معمولاً در عرض ۵–۶ هفته برطرف میشوند.
منع مصرف
۱–اگر سابقه حساسیت به هر یک از انواع بوتاکس را دارید و یا به تخم مرغ حساسیت دارید از تزریق بوتاکس خودداری کنید.
۲– اگر در محل تزریق عفونت پوستی وجود دارد تا بهبود عفونت تزریق را به تأخیر بیندازید.
۳–در مبتلایان به بیماریهای عضلانی– اسکلتی مثل میاستینی گراو و ALS نباید بوتاکس تزریق شود.
۴–اگر باردار هستید و یا تصمیم دارید در آینده نزدیک باردار شوید توصیهمی‌کنیم بوتاکس تزریق نکنید. اینکه بوتاکس برای جنین ضرر دارد یا خیر هنوز به اثبات نرسیده است.
۵– اگر کودکتان از شیر شما تغذیه میکند بوتاکس تزریق نکنید چراکه هنوز مشخص نشده است که آیا بوتاکس از شیر عبور کرده و برای کودک شما مضر است و یا خیر.
۶–توصیه می‌کنیم افراد زیر هجده سال از تزریق بوتاکس اجتناب نمایند.